اهداف و وظایف بانک مرکزی ایران چیست؟
برای آشنایی با اهداف و وظایف بانک مرکزی ایران (Central Bank of the Islamic Republic of Iran) در ابتدا بهتر هست که با مفهوم بانک مرکزی آشنا بشید. بانک مرکزی در هر کشوری وجود دارد و در واقع مهم ترین بانک و موسسه مالی هر کشور محسوب می شود. بانک های مرکزی در برخی از کشور ها مانند ایران به عنوان یک تکیه گاه برای دولت محسوب می شوند و در برخی کشور ها به طور مستقل فعالیت می کنند.
[html_block id=”16601″]
بانک مرکزی با بانک های تجاری در هر کشور متفاوت هست و به طور کلی کنترل سیستم مالی کشور ها رو بر اساس سیاست کلی اقتصادی عهده دار هست و وظایف بانک های تجاری هم توسط این بانک تعیین می گردد. ما در این مقاله از پارت ارتباط آوا قصد داریم تا اهداف و وظایف بانک مرکزی ایران رو برای شما عزیزان بیان کنیم، پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
همونطور که گفتیم بانک مرکزی یک بازو و تکیه گاه برای دولت محسوب می شود و اهداف مختلفی دارد. مهم ترین اهداف بانک مرکزی رو می توان تسهیل مبادلات بازرگانی، کنترل تورم و حفظ ارزش پول ملی، موازنه پرداخت ها، کمک به رشد اقتصادی کشور و … دانست. بانک مرکزی در راستای تحقق این اهداف وظایف مختلفی رو هم بر عهده دارد که بر اساس قانون پولی و بانکی کشور تعیین می شوند. در ادامه با لیستی از وظایف این بانک آشنا خواهید شد.
- نظارت بر معاملات ارزی
- نظارت بر بانک ها و مؤسسات اعتباری
- انتشار اسکناس و سکه‌های فلزی رایج کشور
- نگاه داری وجوه ریالی صندوق بین‌المللی پول
- نگاه داری حساب های وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی
- نظارت بر صدور و ورود پول رایج ایران و تنظیم مقررات آن
- نظارت بر معاملات طلا و تنظیم مقررات مربوط به این معاملات
- تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و تضمین پرداخت های ارزی
- فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق قرضه دولتی و اسناد خزانه
- انجام کلیه عملیات بانکی موسسات دولتی و وزارت خانه ها در داخل و خارج از کشور
- انعقاد موافقت نامه پرداخت در اجرای قراردادهای پولی و مالی و بازرگانی و ترانزیتی بین دولت و سایر کشورها
تاریخچه تاسیس بانک مرکزی ایران
وزیر دارایی وقت علی اصغر ناصر طرح تاسیس بانک مرکزی ایران رو بر عهده ابراهیم کاشانی (ابراهیم کاشانی جزو کارگزاران اقتصادی دوران پهلوی بود) گذاشت و ابراهیم کاشانی طی صحبت هایی موافقت محمدرضا شاه پهلوی رو در رابطه با تاسیس بانک مرکزی ایران گرفت. ابراهیم کاشانی در کنار یک کارشناس بلژیکی به نام فرانسیس کراکو (Francis Cracow) مقدمات تاسیس بانک مرکزی رو فراهم کردند.
در نهایت لایحه قانونی پولی و بانکی کشور در تاریخ 1338/9/10 به مجلس شورای ملی تحویل داده شد و در تاریخ 7 خرداد 1339 توسط مجلس سنا، کمیسیون های دارایی و دادگستری و همچنین مجلش شورای ملی تصویب شد. این لایحه تقریبا به مدت 5 سال به صورت آزمایشی توسط دولت به اجرا درآمد و بدین ترتیب بانک مرکزی ایران تاریخ ۱۸ مرداد ماه ۱۳۳۹ تاسیس شد و با سرمایه اولیه 6.3 میلیارد ریال، 338 نفر پرسنل، با ریاست ابراهیم کاشانی شروع به کار کرد.
ارکان بانک مرکزی
ارکان بانک مرکزی بر طبق ماده 16 قانون پولی و بانکی کشور به صورت کلی به مجمع عمومی، هیأت عامل، شورای پول و اعتبار، هیأت نظارت اندوخته اسکناس و هیأت نظار تقسیم بندی می شوند. در ادامه مقاله به طور کامل با اعضا و وظایف این ارکان ها آشنا خواهید شد.
مجمع عمومی
مجمع عمومی متشکل است از رئیس جهمور که ریاست مجمع رو بر عهده دارد، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر امور اقتصاد و دارایی، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور و همچنین یک نفر از وزرا که توسط هیئت وزیران انتخاب می شود.
تبصره
- قائم مقام بانک مرکزی به پيشنهاد رئيس کل بانک مرکزی و بعد از تایيد توسط مجمع عمومی با حکم ریاست جهموری منصوب خواهد شد.
- رئيس کل بانک مرکزی با پيشنهاد رئيس جمهور انتخاب و پس از تایيد شدن او توسط مجمع عمومی با حکم ریاست جمهوری منصوب خواهد شد.
وظایف مجمع عمومی
- رسیدگی و همچنین تصویب ترازنامه بانک مرکزی
- رسیدگی و تصمیم گیری دربارهٔ پیشنهاد تقسیم سود ویژه بانک
- رسیدگی و تصمیم گیری نهایی در رابطه با گزارش‌های هیات نظارت
- انتخاب اعضای هیات نظار به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و …
هیات عامل
اعضای هیات عامل متشکل اند از قائم مقام، دبیر کل بانک، سه معاون و رئیس کل بانک مرکزی.
وظایف و اختیارات هیات عامل
- دبیرکل بانک مرکزی به پیشنهاد رئیس کل بانک و پس از آن با تصویب مجمع عمومی منصوب شده و از جمله وظایف او می توان به دادستان هیات انتظامی بانک ها و همچنین سرپرستی دبیرخانه شورای پول و اعتبار اشاره کرد.
- در هیات عامل بالاترین مقام اداری و اجرایی رئیس کل بانک مرکزی شناخته میشه. رئیس کل بانک مرکزی موظف به اجرای قوانین و آیین نامه ها و همچنین نظارت و اداره امور بانکی هست. معاونان بانک مرکزی هم از طرف رئیس کل بانک مرکزی منصوب می شوند.
شورای پول و اعتبار
شورای پول و اعتبار متشکل است از رئیس کل بانک مرکزی که ریاست شورا بر عهده ایشان است، رئیس اتاق تعاون، رئیس اتاق بازرگانی، رئیس سازمان برنامه و بودجه یا معاون ایشان، وزیر امور اقتصادی و دارایی یا معاون ایشان، رئيس اتاق بازرگانی و صنايع و معادن، دادستان کل کشور یا معاون ایشان، دو کارشناس مختصص بانکی و همچنین دو تن از وزرا که توسط هیات وزیران انتخاب می شوند.
وظایف شورای پول و اعتبار
- توصیه به دولت در مسائل مالی و بانکی
- اظهار نظر نسبت به ترازنامه بانک مرکزی
- اظهار نظر در مسائل اعتباری، بانکی و پولی کشور
- تصویب آیین نامه‌های مذکور در قانون پولی و بانکی کشور
- اظهار نظر نسبت به لایحه های مربوط به وام و یا تضمین اعتبار
- رسیدگی و تصویب سازمان و بودجه و مقررات استخدامی و آیین نامه‌های داخلی بانک مرکزی
- اظهار نظر درباره ی تمامی موضوعاتی که از سمت رئیس کل بانک مرکزی در حدود قانون به شورا عرضه می شود.
هیات نظارت
اعضای هیات نظارت متشکل اند از چهار نیروی حسابرس و یا حسابداران خبره که حداقل 10 سال سابقه کاری داشته باشند و یک نفر رئیس هیات. لازم به کذکر هست که انتخاب این حسابداران با پیشنهاد وزیر امور اقتصاد و دارایی صورت می گیردف و این افراد توسط مجمع عمومی برای مدت 2 سال انتخاب می شوند و پس از آن انتخاب دوباره این افراد هیچ مشکلی ندارد.
وظایف هیات نظارت
- رسیدگی و نظارت به عملیات بانک از لحاظ قانونی
- رسیدگی و نظارت به حساب ها و تعهدات بانک مرکزی
- رسیدگی و نظارت به صورت ریز دارایی‌ها و بدهی ها و …
- رسیدگی و نظارت به تراز نامه پایان سال بانک مرکزی و همچنین تهیه گزارش برای مجمع عمومی
هیات نظارت اندوخته اسکناس
اعضای هیئت نظارت اندوخته اسکناس متشکل اند از رئیس کل بانک مرکزی یا معاون ایشان، دادستان کل کشور یا معاون ایشان، رئیس هیات نظارت، خزانه دار کل کشور، رئیس کل دیوان محاسبات و همچنین دو نماینده مجلس شورای اسلامی به انتخاب خود مجلس.
وظایف هیات نظارت اندوخته اسکناس
نظارت بر اجرای صحیح مفاد ماده 5 قانون پولی و بانکی کشور بر عهده هیات نظارت اندوخته اسکناس است. لازم به ذکر هست که از جمله سایر وظایف هیات نظارت اندوخته اسکناس می توان به معدوم کردن اسکناس ها، نگهداری حساب دارایی های ماده ۵ قانون پولی و بانکی کشور، صورت جواهرات ملی و همچنین تنظیم مقررات نظارت بر ورود و خروج و نمایش آن ها اشاره کرد.
سامانه های بانک مرکزی
امروزه با پیشرفت تکنولوژِی در دنیا سامانه های الکترونیکی نقش بسیار مهمی رو در ارائه خدمات ایفا می کنند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران دارای 24 سامانه الکترونیکی هست که در ادامه مقاله با این سامانه ها آشنا خواهید شد.
- سامانه نظارت ارزی (سنا)
- سامانه مدیریت اسناد (سما)
- سامانه پایاپای الکترونیک (پایا)
- سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا)
- سامانه کیف پول الکترونیکی (کیپا)
- سامانه اهراز هویت اشخاص (ساها)
- سامانه شناسه حساب بانکی ایران (شبا)
- سامانه نظارت بر اطلاعات بانکی (سناب)
- سامانه پرداخت الکترونیک بانک (سپاس)
- سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی (نیما)
- سامانه استاندارد سازی مدل بانکی (IFW)
- سامانه مدیریت الکترونیکی چک (چکاوک)
- سامانه تسویه اوراق بهادار الکترونیکی (تابا)
- سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتبارات (مکنا)
- سامانه حواله الکترونیک بین بانکی (سحاب)
- سامانه یکپارچه مدیریت اوراق بهادار (سیما)
- سامانه مرکز ارائه نشانه الکترونیک سیار (مانا)
- سامانه شناسه هویت الکترونیکی بانکی (شهاب)
- سامانه شبکه پرداخت الکترونیکی کارت (شاپرک)
- سامانه مدیریت متمرکز حساب‌های دولتی (نسیم)
- سامانه نظام هویت سنجی الکترونیکی بانکی (نهاب)
- سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک (صیاد)
- سامانه انجمن ارتباط مالی بین المللی بین بانکی (Swift)
- سامانه مرکز امنیت تخصصی و درگاه تعاملی پیگیری جرایم بانکی (کاشف)
ضرورت ایجاد بانک مرکزی
با گسترش نظام بانکداری در ایران بانک ملی که بزرگ ترین بانک تجاری کشور محسوب می شد، اختیارات کامل رو برای نظارت روی تمامی بانک های تجاری داشت و بزرگترین رقیب برای هر بانک تجاری در کشور به شمار می آمد به طوری که بانک ملی از حق انحصاری انتشار اسکناس بهره مند بود و حساب های بسیار بزرگی در آن اداره میشد.
اما بانک ملی از یک سمت وظایف بانک مرکزی رو بر عهده داشت و از سمت دیگر در پی توسعه اعتبار و سود و منفعت خود بود و به تنهایی و بدون همکاری با بانک دیگر از عهده انجام دادن این وظایف بر نمی آمد به همین دلیل بانک مرکزی تاسیس شد تا رسیدگی به حساب های دولتی و اجرای سیاست های مالی بر عهده این بانک قرار بگیرد.
خلاصه نکات مقاله و نتیجه گیری
ما در این مقاله از پارت ارتباط آوا سعی کردیم تا شما عزیزان رو با اهداف و وظایف و همچنین ارکان مهم ترین بانک کشور یعنی بانک مرکزی، به طور کامل آشنا کنیم. بانک مرکزی در هر کشوری وجود داره و در واقع مهم ترین بانک و موسسه مالی هر کشور محسوب می شود.
